Referentieniveaus Rekenen

Het is de tweede lesobservatie rekenen bij deze leerkracht. Al direct wordt duidelijk dat hij veel vooruitgang heeft geboekt ten opzichte van het eerste klassenbezoek. Zijn instructie staat als een huis. Een gestructureerde en effectieve instructie vanuit een Direct Instructiemodel, waarin de verschillende fasen zichtbaar zijn, kinderen worden geactiveerd en hij past verschillende lagen van de didactische rekenmodellen toe. Binnen een mum van tijd heeft hij de verschillende fasen doorlopen en voert de controle van begrip uit. De leerkracht heeft goed in beeld welke leerlingen het lesdoel beheersen. Zij mogen zelfstandig aan de slag. De andere leerlingen doen mee met de verlengde instructie. De differentiatie wordt mooi toegepast en al snel zijn leerlingen op verschillende niveaus aan het werk. 

Maar dan… Na 5 minuten zelfstandig werken komt een van die ‘sterke rekenaars’ naar de leerkracht toe en geeft aan vast te lopen met de opdrachten. ‘Hoe kan dit nou?’, hoor je de leerkracht bijna hardop denken. Hoewel de opdrachten vallen onder hetzelfde doel, zijn deze rekenproblemen een stuk moeilijker. Al snel blijkt dat er veel meer zelfstandig werkers vastlopen. Op dat moment besluit de leerkracht het stil te leggen en geeft alle leerlingen de opdracht om mee te kijken naar het bord. Het resultaat: er volgt een lange klassikale instructie en aan het einde van de les hebben de leerlingen amper zelfstandig kunnen werken. Bij het evalueren van de les komt de leerkracht erachter dat hij in eerste instantie instructie heeft gegeven op het 1F-doel, maar heeft de instructie op 1S-niveau achterwege gelaten. 

Streefniveau rekenen

De referentieniveaus zijn niet alleen een actueel thema, maar ook een belangrijk thema. Leerlingen in het primair onderwijs moeten namelijk voldoende beschikken over basisvaardigheden om een goede aansluiting te hebben naar het Voortgezet Onderwijs en om later voldoende te kunnen functioneren in de maatschappij (Inspectie van het Onderwijs, 2025). Sinds het schooljaar 2020/2021 wordt er bij lezen, taalverzorging en rekenen aan de hand van de referentieniveaus gekeken wat leerlingen beheersen.

Het onderwijs streeft ernaar dat tenminste 65% van de leerlingen het streefniveau (1S) behaald (Inspectie van het Onderwijs, 2024). De focus wil ik daarbij leggen bij het vakgebied rekenen, aangezien in 2023 slechts 46% van de leerlingen in het reguliere basisonderwijs het streefniveau wist te behalen.

Hoe kan je er nou voor zorgen dat er meer leerlingen het streefniveau behalen? 

Begin daarin bij het kritisch kijken naar je eigen handelen als leerkracht. De kennis, vaardigheden en attituden van jou als leerkracht, hebben namelijk invloed op de rekenprestaties van jouw leerlingen (Scheerens et al., 2007 & Hirckendorff, et al, 2017). 

Als het gaat om kennis, vaardigheden en attituden van de leerkracht, ga ik dieper in op  twee factoren die een positieve hebben invloed hebben op het verbeteren van de rekenprestaties van leerlingen. Te beginnen bij het stellen van hoge verwachtingen. Dit heeft een positief effect op de rekenprestaties van leerlingen (Van den Bergh et al., 2021). Veel leerkrachten maken gebruik van een rekenmethode. Deze methodes hanteren een opbouw, waarbij er vanaf groep 5/6 onderscheid gemaakt wordt in verschillende routes (aangeduid met sterren). In de lesobservaties die ik doe bij leerkrachten, constateer ik dat leerkrachten het minimumdoel op 1F-niveau als uitgangspunt nemen (één-ster) en het 1S-niveau weinig tot niet aan bod laten komen in hun instructie.

1S-niveau

Om ervoor te zorgen dat minimaal 65% van de leerlingen het 1S-streefniveau behaald, moedig ik leerkrachten aan om standaard het 1S-niveau als uitgangpunt te nemen in de instructie. Op deze manier kan je effectief instructie bieden aan de groep die potentieel 1S-niveau kan halen en hebben zij bovendien veel zelfstandige verwerkingstijd om dat doel te kunnen behalen. Natuurlijk zijn er in iedere klas ook leerlingen voor wie dit niveau te hoog gegrepen is. Voor deze leerlingen bekijk je in de verlengde instructie hoe je aan kan sluiten op het juiste niveau en vanuit welk handelingsniveau je een verlengde instructie aanbiedt. Maak van het 1S-niveau het standaardniveau en zet 1F-niveau in voor enkel de leerlingen die dit nodig hebben! 

Differentiatie

Het toepassen van differentiatie is de tweede factor waar ik dieper op in wil gaan. Differentiatie is een vaardigheid van leerkrachten die ervoor kan zorgen dat leerlingen beter presteren met o.a. rekenen (Buisman et al., 2021). In het voorbeeld van de leerkracht uit groep 7 komt goed naar voren hoe hij zijn differentiatievaardigheden inzet. Vanuit zijn instructie heeft de leerkracht de tijd kunnen nemen om de leerlingen te observeren en de controle van begrip toe te passen op de strategie en het lesdoel. Hierdoor heeft hij goed in beeld gebracht welke leerlingen zelfstandig aan de slag kunnen en in welke mate hij de instructie aan moet passen voor de leerlingen die het nog niet begrijpen. Hierdoor zorgt de leerkracht ervoor dat leerlingen al vrij snel op een eigen niveau aan het werk zijn. 

Welke verwachtingen heb jij van jouw leerlingen? Dat lijkt me een mooie vraag om eens aan jezelf te stellen of eens aan een collega te stellen n.a.v. deze blog. Durf met een kritische blik te kijken naar je eigen kennis, vaardigheden en attituden.

Bronnen:

• Buisman, M., Kuijpers, R., Hickendorff, M., Kuijper, S. Walet, L., Van Kronenburg, F., Meijer, J., & Keuning, J. (2021). Rekenvaardigheden in het (S)BO. Kohnstamm Instituut.
• Hickendorff, M., Mostert, T. M. M., Van, D. C., Jansen, L. L. M., Van, D. Z. L., & Fagginger, A. M. (2017). Rekenen op de basisschool. Review van de samenhang tussen beïnvloedbare factoren in het onderwijsleerproces en de rekenwiskundeprestaties van basisschoolleerlingen. Universiteit Leiden.
• Inspectie van het Onderwijs (2024). Peil. Taal en Rekenen. Einde basisonderwijs en speciaal (basis)onderwijs. 
• Inspectie van het Onderwijs (2025). De staat van het Onderwijs. 
• Scheerens, J., Luyten, H., Steen, R., & Luyten-de Thouars, Y. (2007). Review and meta-analysis of school and teaching effectiveness. Enschede: Universiteit Twente.
• Van den Bergh, L., Van Amerongen, M., Gunsch, R., Timmermans, M., & Timmermans, A. (2021). Leidraad Onderwijs vanuit hoge verwachtingen. Effectieve interventies tegen onderwijsachterstanden in het primair onderwijs. NRO.