Overprikkeld en ongeconcentreerd: hoe je rust in de klas brengt
In de drukke wereld van vandaag zijn kinderen steeds meer blootgesteld aan prikkels. Op school wordt van hen verwacht dat ze presteren, zich sociaal ontwikkelen en aandachtig zijn. Maar voor sommige kinderen kan de constante stroom van geluiden, activiteiten en verwachtingen overweldigend zijn.
Ze raken overprikkeld. Dit kan leiden tot concentratieproblemen, vermoeidheid, emotionele uitbarstingen of juist terugtrekking. Soms merk je op school niks aan een leerling, maar komt het er juist thuis uit. Wees daarom ook alert op de input van ouders.
Wat kun je als leerkracht doen om kinderen te helpen omgaan met overprikkeling op school?
Wat is overprikkeling?
Overprikkeling ontstaat wanneer een kind te veel stimuli tegelijkertijd ervaart en moeite heeft om deze te verwerken. Dit kan variëren van harde geluiden, felle lichten en drukte, tot meer subtiele vormen van prikkels zoals complexe sociale situaties of onverwachte veranderingen in de dagelijkse routine. Sommige kinderen zijn gevoeliger voor prikkels dan anderen, vooral kinderen met bijvoorbeeld hoogsensitiviteit, ADHD of een autismespectrumstoornis.
Signalen van overprikkeling bij kinderen
Het herkennen van overprikkeling is de eerste stap naar ondersteuning. Enkele veelvoorkomende signalen zijn:
- Fysieke reacties zoals hoofdpijn, buikpijn of vermoeidheid
- Emotionele reacties zoals boosheid, frustratie of plotseling huilen
- Gedragsveranderingen zoals terugtrekken, het vermijden van sociale interacties of juist druk en hyperactief gedrag
- Concentratieproblemen, moeite om stil te zitten of om instructies te volgen
Wanneer deze signalen regelmatig optreden, is het belangrijk om actie te ondernemen en te kijken naar manieren om het kind te ondersteunen.
Wat kun je doen om overprikkeling te verminderen?
- Creëer een rustige omgeving. Een van de meest effectieve manieren om overprikkeling te voorkomen, is het aanbieden van een rustige omgeving. Dit betekent niet dat een klaslokaal muisstil moet zijn, maar wel dat er momenten van rust ingebouwd worden. Denk bijvoorbeeld aan:
- Stille werkplekken in de klas waar kinderen zich even kunnen terugtrekken om te werken zonder afleiding of om echt even iets anders te doen, zoals even kleuren of lezen. Denk ook aan de mogelijkheid van een ontprikkelruimte buiten de klas.
- Rustige overgangen tussen activiteiten, zodat kinderen niet van de ene op de andere prikkelende taak overgaan zonder pauze.
- Duidelijke structuur en routines die voorspelbaarheid bieden en onverwachte situaties verminderen.
- De gang en pauze op het plein kan voor kinderen overweldigend zijn. Je kunt afspraken maken om sommige kinderen iets eerder/later naar binnen/buiten te laten gaan.
- Regelmatige pauzes. Regelmatig een korte pauze inlassen kan wonderen doen voor overprikkelde kinderen. Het kan een simpele ademhalingsoefening zijn of een korte wandeling in de buitenlucht. Deze pauzes bieden kinderen de kans om even te resetten, hun gedachten te ordenen en opnieuw focus te vinden.
- Zintuiglijke hulpmiddelen. Sommige kinderen hebben baat bij specifieke hulpmiddelen die helpen om prikkels beter te verwerken. Betrek je leerling en overleg wat hij/zij het prettigst vindt. Denk bijvoorbeeld aan:
- Koptelefoons of oordoppen om geluiden te dempen.
- Tactiele hulpmiddelen zoals stressballen of fidget spinners om handen bezig te houden en concentratie te bevorderen.
- Visuele ondersteuning zoals picto’s of rustige kleuren in het klaslokaal die de zintuigen minder prikkelen.
- NB hulpmiddelen kunnen hun effectiviteit verliezen als ze te vaak of te lang worden ingezet. Een kind dat vaak een geluiddempende koptelefoon draagt, kan bijvoorbeeld extra gevoelig worden voor geluiden.
- Sociaal-emotionele ondersteuning. Soms heeft overprikkeling te maken met sociale verwachtingen of emotionele druk. Geef kinderen ruimte om hun gevoelens te uiten en leer ze technieken om met emoties om te gaan. Dit kan bijvoorbeeld door:
- Praten over gevoelens en uitleggen dat het oké is om zich overweldigd te voelen.
- Emotionele uitrusting zoals het bijhouden van een gevoelenskaart of het aanleren van mindfulness-technieken.
- Positieve sociale interacties stimuleren, waarbij kinderen op een ontspannen manier leren omgaan met klasgenoten.
- Wees kalm in je communicatie richting kinderen. Als een kind overprikkeld is, kan je boosheid of irritatie in je stem de situatie of het gevoel versterken. Kinderen kunnen je reactie ook heel intens ervaren, ze krijgen een onveilig gevoel van je preek of je boosheid. Wees dus alert op wat je zegt en op je eigen houding. Probeer ook het aantal woorden te beperken.
- Differentieer in je aanpak. Overprikkeling uit zich niet bij ieder kind op dezelfde manier, en dus is maatwerk belangrijk. Sommige kinderen hebben baat bij een rustige werkplek, andere juist bij een gestructureerd takenlijstje. Probeer te observeren wat het individuele kind nodig heeft, overleg met het kind zelf en pas je aanpak daarop aan.
- Bewegen als uitlaatklep. Beweging helpt kinderen om opgebouwde spanning kwijt te raken en hun energie te kanaliseren. Dit hoeft niet altijd in de vorm van sport te zijn. Regelmatig kleine bewegingen tussendoor, zoals rekoefeningen of een korte energizer, kunnen helpen om overprikkeling te voorkomen.
- Communicatie met ouders. Vaak weten ouders het best wat hun kind nodig heeft om prikkels te verwerken. Het kan waardevol zijn om regelmatig met ouders te overleggen over wat thuis werkt. Samen kun je afstemmen op de behoeften van het kind en een consistente aanpak ontwikkelen die zowel op school als thuis helpt.
- Leer kinderen zelfregulatie. Een van de krachtigste hulpmiddelen die je kinderen kunt geven, is zelfinzicht en zelfregulatie. Leer kinderen herkennen wanneer ze overprikkeld raken, een handig hulpmiddel is daarbij de prikkel(thermo)meter. Geef leerlingen strategieën om met prikkels om te gaan. Dit kan bijvoorbeeld door:
- Ze te leren wanneer ze een pauze nodig hebben.
- Ademhalingsoefeningen aan te bieden om tot rust te komen.
- Zelfreflectie te stimuleren: wat werkt voor hen, en wat niet?
Conclusie
Overprikkeling is een groeiend probleem in de drukke wereld van vandaag, en veel kinderen hebben er last van. Door te zorgen voor een rustige, gestructureerde leeromgeving en kinderen te leren omgaan met prikkels kun je als leerkracht veel doen om overprikkeling te verminderen. Het gaat erom kinderen de ruimte te geven die ze nodig hebben, zodat ze zich veilig en ondersteund voelen in hun leerproces. Door aandacht te hebben voor signalen van overprikkeling en flexibel om te gaan met de behoeften van elk kind, kunnen we zorgen voor een gezonde balans tussen uitdaging en rust op school.